Jak wyglądała w młodości i co naprawdę łączyło ją z wielkim pisarzem? "Dzieci nie chciał, nie lubił ich"

Już niedługo w sprzedaży ukaże się kontrowersyjny dziennik intymny Witolda Gombrowicza. Praca leżała w ukryciu aż przez 44 lata! Wreszcie Rita Gombrowicz zdecydowała się na publikację. Kim jest żona jednego z najbardziej popularnych polskich pisarzy?
Rita Gombrowicz. Rita Gombrowicz. Fot. Adam Golec / Agencja Wyborcza.pl

"Kronos"

Już 23. maja światło dzienne ujrzy długo oczekiwany dziennik Witolda Gombrowicza "Kronos", a w nim będzie można przeczytać niezwykle intymne zwierzenia autora. Najwięcej emocji wywołały fragmenty poświęcone jego homoseksualnym relacjom. Rita Gombrowicz naprawdę długo wzbraniała się przed publikacją tak szokujących treści. Pracę trzymała pod swoim łóżkiem. Dosłownie:

Nawiasem mówiąc pod łóżkiem trzymałam przez 44 lata fotokopię "Kronosa", oryginał leżał w bankowym sejfie. (...) Na opóźnienie publikacji miał wpływ fakt, że wiele lat zajęły mi próby rozszyfrowania lakonicznych zapisków, poznania ludzi, o których Witold pisał. Czułam też, że nie mogę opublikować tekstu tak intymnego, dopóki dzieło Gombrowicza, zwłaszcza "Dziennik", nie stały się naprawdę dobrze znane na świecie - wyjawiła w rozmowie z PAPem, którą przytacza Gazeta.pl.

Czytanie fragmentów o sobie i jej małżeństwie nie należało do najłatwiejszych.

Tak, to jest raj utracony, jednakowoż były kwestie, które mnie ubodły, zabolały. Jakbyśmy wiedzieli, co myślą o nas inni, też by to nas zabolało. Inni patrzą na nas inaczej niż my na siebie - wyjaśniła w rozmowie z "Dzień dobry TVN".

24.03.2004 KRAKOW , SALA MEHOFFEROWSKA , WYDAWNICTWO LITERACKIE , RAUT PODCZAS DNI GOMBROWICZOWSKICH , RITA GOMBROWICZ , FOT. ADAM GOLEC / AGFot. Adam Golec / AG

Jednak co innego czytanie o sobie zwierzeń własnego męża, a co innego dzielenie się z tak intymnymi wyznaniami z całym światem. Wdowa po pisarzu zapewnia jednak się powstrzymała się przed cenzurą:

Długo też miałam pokusę, żeby usunąć przed publikacją z tekstu fragmenty, które dotyczą mnie samej. Ale oparłam się, jestem już na tyle dojrzała, że mogę na te fragmenty patrzeć z dystansem i uśmiechem. "Kronos" został wydany w całości - zapewniła w Wiadomosci.gazeta.pl.

Co wiemy o żonie, a zarazem towarzyszce ostatnich lat życia Gombrowicza?

Witold i Rita Gombrowiczowie w Vence 1967 Witold i Rita Gombrowiczowie w Vence 1967 EAST NEWS/WITOLD PACZOWSKI

Rita Gombrowicz

Rita Gombrowicz przyszła na świat jako Ritą Labrosse w 1935 w Pierrefonds w Kanadzie. Była grzeczną, spokojną dziewczyną, interesowała się literaturą. Chodziła do katolickiej szkoły z internatem. Studiowała literaturę francuską na Uniwersytecie w Montrealu, potem przeniosła się na Sorbonę. Na Uniwersytecie w Nicei obroniła doktorat.

PHOTO: MUZEUM LITERATURY/EAST NEWS  Witold i Rita Gombrowiczowie, Vence 1967.    WITOLD MARIAN GOMBROWICZ (1904-1969) - POLISH NOVELIST, SHORT STORY WRITER, DRAMATIST.  Witold Marian Gombrowicz (1904 - 1969) - polski powiesciopisarz, nowelista i dramaturg.EAST NEWS/BOHDAN PACZOWSKI

Spotkanie o 30 lat starszego pisarza było dla niej przełomem. Okazało się wywrotowe także dla samego Gombrowicza. On miał 65 lat, a ona 29 lat. Ujrzeli się po raz pierwszy na konferencji Abbaye de Royaumont w 1964 roku i od razu połączyła ich nić porozumienia. Rita wyznała, że już podczas tamtego spotkania zdradził jej swoje najskrytsze tajemnice:

Już na samym początku opowiedział mi wszystko, łącznie z detalami dotyczącymi swego życia seksualnego. Wszystko - zdradziła w rozmowie w Kultura.newsweek.pl.

PHOTO: MUZEUM LITERATURY/EAST NEWS  Witold i Rita Gombrowiczowie, Vence 1967.    WITOLD MARIAN GOMBROWICZ (1904-1969) - POLISH NOVELIST, SHORT STORY WRITER, DRAMATIST.  Witold Marian Gombrowicz (1904 - 1969) - polski powiesciopisarz, nowelista i dramaturg.EAST NEWS/BOHDAN PACZOWSKI

Piękna doktor literatury okazała się dla Gombrowicza powierniczką tajemnic i znakomitym kompanem do poważnych rozmów:

To było w roku 1964, w Royaumont, gdzie spotkaliśmy się po raz pierwszy. Było tam czterech czy pięciu młodych chłopców, sieroty, pracowali w kuchni. Nazywano ich po prostu les petits garçons de la cuisine, czyli chłopcami kuchennymi. Witold powiedział mi: "Ci wszyscy intelektualiści, którzy otaczają nas w Royaumont - nie ma sensu o nich gadać. Jedyne osoby naprawdę coś tutaj warte to les petits garçons de la cuisine!". Nie bardzo rozumiałam, o co mu chodzi. I wtedy zaczął mi opowiadać. Że to mu przypomina lata jego dzieciństwa: Małoszyce i Bodzechów. I że to stanowiło punkt wyjścia jego homoseksualizmu - wyjaśniła w Kultura.newsweek.pl.

Witold GombrowiczFotografie z archiwum Muzeum Literatury

Gombrowicz uwielbiał towarzystwo młodszych od siebie osób i często przebywał w ich towarzystwie. To go zbliżyło też i do Rity.

Był fascynującym człowiekiem i zawsze bardzo podobał się młodym ludziom. Gombrowicz umiał być bardzo zabawny, miał w sobie dziecko i poetę zarazem - wyjaśniła wdowa w Wiadomosci.gazeta.pl.

Inteligentny, sarkastyczny pisarz, który nie bał się ostrych ocen - tym właśnie ujął młoda Ritę.

Byłam zafascynowana literaturą, choć jak się poznaliśmy w ogóle nie znałam jego twórczości. Witold różnił się od innych intelektualistów, zachowywał się jak książę incognito. To mnie zafascynowało - dodała.

PHOTO: MUZEUM LITERATURY/EAST NEWS  Witold i Rita Gombrowiczowie, Vence 1967.    WITOLD MARIAN GOMBROWICZ (1904-1969) - POLISH NOVELIST, SHORT STORY WRITER, DRAMATIST.  Witold Marian Gombrowicz (1904 - 1969) - polski powiesciopisarz, nowelista i dramaturg.EAST NEWS/WITOLD PACZOWSKI

Zanim Gombrowicz spotkał swoją żonę, unikał trwałych relacji, a już tym bardziej z kobietami!

Gombrowicz nie miał najmniejszego pojęcia, co to znaczy być z kimś innym, dzień w dzień. Bo nigdy wcześniej z nikim nie żył - zdradziła Rita w Kultura.newsweek.pl

Witold Gombrowicz. Vence, 1966. Fot. Bohdan Paczowski.Fot. Bohdan Paczowski

Co prawda wcześniej przez kilka związany był w Argentynie z Alejandro Russovichem, ale nawet wtedy potrzebował przestrzeni dla siebie. Mieszkali razem, ale i osobno:

W tym samym pensjonacie, ale nie w tym samym pokoju... Ale ma pan rację, związek, który najbardziej przypomina związek ze mną, to relacja z Russovichem. Nawet liczba lat jest taka sama - dodała.
Rita Gombrowicz. Rita Gombrowicz. Fot. Pawel Malecki / Agencja Wyborcza.pl

Wspólny dom

Związek z przyszłą żoną zaczął się od wspólnych rozmów i... pragmatyzmu. Rita została jego sekretarką, a schorowany pisarz nie potrafił wzgardzić też jej opieką:

Z drugiej strony Witold w tamtym okresie życia potrzebował kogoś młodszego, z kim mógłby spędzać czas, kogoś, kto by się nim zajął - powiedziała w Wiadomosci.gazeta.pl.

17.03.2004 RADOM   RITA GOMBROWICZ ZDJECIE ARCHIWALNE   FOT. KAROL PIETEK / AGENCJA GAZETA   PLYTA RADOM NR 072Fot. Karol Piętek / AG

Nagły rozkwit uczucia pomiędzy legendarnym pisarzem i młodą doktor literatury zaskoczył samych zainteresowanych.

Z dnia na dzień uświadamialiśmy się,  że to uczucie jest poważne, że rozumiemy się coraz lepiej - dodała.

Poszli więc za ciosem. Już na jesieni tego samego roku zamieszkali ze sobą w spokojnej miejscowości we Francji, Vence.

Potem niemal od razu zdecydowaliśmy się żyć razem. Żeby przekonać się, czy to w ogóle możliwe - powiedziała w Kultura.newsweek.pl.

Dom w Vence, gdzie mieszkali Witold Gombrowicz z żoną RitąDom w Vence, gdzie mieszkali Witold Gombrowicz z żoną Ritą

Ich związek od początku była bardzo otwarty, a Rita wykazywała się wręcz anielską cierpliwością:

Ja mu zostawiłam wolność, bo wiedziałam, że Gombrowicz jest kimś szczególnym, że jeśli nie dam mu wolności, on po prostu zwariuje (śmiech). Albo wpadnie w głęboką depresję. Dlatego mówiłam mu bez przerwy: "Witold, jesteś wolny. Jeśli chcesz, możemy rozstać się nawet jutro". I w ten sposób nagle zaczął żyć z kobietą - dodała.

WITOLD GOMBROWICZ I CZESŁAW MIŁOSZ

Ten związek był tym bardziej zaskakujący, że 59-letni Wówczas Gombrowicz od lat nie był w relacji z kobietą.

Przez ponad 20 lat nie był z żadną kobietą. Spotkanie z panią nazywa "nawróceniem" - zapytał dziennikarz.
Cóż, były argumenty za i były argumenty przeciw. A jednak się zdecydował. Choć był zdania, że kobiety są histeryczne. A zwłaszcza że ja jestem histeryczna - zażartowała w Kultura.newsweek.pl.
Rita Gombrowicz. Rita Gombrowicz. Fot. Adam Golec / Agencja Wyborcza.pl

Wspólne życie i kłótnie?

W dzienniku intymnym Gombrowicza "Kronos" jego związek z Ritą jawi się jako niezwykle burzliwy. Sama Rita twierdzi jednak, że w rzeczywistości należał do bardzo spokojnych. A ten zaburzony obraz wynikał z nadmiernej emocjonalności pisarza:

Trochę przesadzał. Przede wszystkim to on był histeryczny. Na przykład zanotował, że nie podoba mu się sposób, w jaki powiesiłam obrazy. To jakaś dziecinada. Po prostu nie mógł przejść do porządku dziennego nad tym, że się z nim nie zgadzałam. Pokłóciliśmy się nie więcej niż cztery czy pięć razy. I on to wszystko skrupulatnie zapisywał - wyjaśniła w Kultura.newsweek.pl.

To Rita była osobą, która wprowadziła ład i porządek w życie pisarza. O dziwo, po latach szaleństw i eksperymentów także w relacjach z ludźmi, taki stan rzeczy zaczął mu odpowiadać.

Tak naprawdę życie z nim wcale nie było trudne, co zaskakujące, biorąc pod uwagę fakt, że on tak naprawdę wcześniej z nikim nie mieszkał na stałe, nie dzielił z nikim codzienności. To był dla niego spory wysiłek, walczył o swoją autonomię w małżeństwie. Ale równocześnie był człowiekiem bardzo rodzinnym. Gdy pracował, zawsze zostawiał otwarte drzwi do swojego pokoju - mogłam tam wejść w każdej chwili - powiedziała w Wiadomosci.gazeta.pl

Witold Gombrowicz i Konstanty A. Jeleński. Vence, 1967. Fot. Bohdan Paczowski.Fot. Bohdan Paczowski

Pisarz dotychczas słynął z uwielbienia kawalerskiego życia i niechęci do małżeństwa. Przez wiele lat udało mu się realizować ten plan. Jednak Rita sprawiła, że zmienił zdanie. Po 4 latach od kiedy się poznali, 28 grudnia 1968, Witold Gombrowicz i Rita pobrali się. Jego żona nie bez ironii stwierdziła, że zatwardziały kawaler pod koniec swojego życia zaczął u jej boku wieść życie typowego męża.

Dzieci nie chciał, nie lubił ich. Ale skończył swoje życie jako mąż! Ze swoim mieszkaniem i samochodzikiem. To jednak czegoś dowodzi - dodała w Kultura.newsweek.pl.

Sielankę psuły liczne choroby Gombrowicza. On sam naliczył u siebie ich aż 17. Pisarz od dzieciństwa cierpiał na astmę, która pogłębiła się bardziej, bo palił ogromne ilości papierosów!

W Vence był szczęśliwy. Miał trochę więcej pieniędzy i przyjemne życie codzienne. (...) No i Gombrowicz mógł się jak dziecko zabawiać swymi nowymi zdobyczami, telewizorem, samochodem itp. (...) Ale on już kroczył ku śmierci. Przez całe lata bardzo dużo palił, trzy paczki dziennie. Z jego płuc praktycznie nic nie zostało - dodała.

Witold Gombrowicz zmarł rok po ślubie z Ritą, w 25 lipca 1969.

Rita Gombrowicz. Rita Gombrowicz. Fot. Pawel Malecki / Agencja Wyborcza.pl

Dbanie o jego spuściznę

Po śmierci pisarza, Rita Gombrowicz przeprowadziła się do Mediolanu, by ostatecznie zamieszkać w Paryżu. Wdowa zajęła się przede wszystkim dbaniem o jego spuściznę. To dzięki niej prace Gombrowicza zostały wydane w innych krajach, a do dziś zostały przetłumaczone na 37 języków. Rita za swój cel obrała sobie przybliżenie twórczości i życia genialnego pisarza czytelnikom. Napisała dwie książki biograficzne o Witoldzie Gombrowiczu: "Gombrowicz w Argentynie" i "Gombrowicz w Europie".

17.03.2004 RADOM   RITA GOMBROWICZ ZDJECIE ARCHIWALNE   FOT. KAROL PIETEK / AGENCJA GAZETA   PLYTA RADOM NR 072Fot. Karol Pi?tek / AG

Pisarz przywykły do skromnego życia, słynął z oszczędności i zaradności finansowej. To dzięki jego zadziwiającej wręcz zapobiegliwości za życia, Rita Gombrowicz mogła sobie pozwolić na wydanie dzieł po jego śmierci.

Gombrowicz od samego początku w kontraktach wydawniczych zastrzegał sobie honoraria z ekranizacji. A wydawcy śmiali się: "Co sobie ten Polak myśli? Naprawdę myśli, że ktoś sfilmuje te jego książki?". Ale to właśnie dzięki ekranizacjom zarobiłam trochę pieniędzy i mogłam zająć się jego dziełem - wyjawiła z rozmowie z Kultura.newsweek.pl

Rita Gombrowicz zaangażowała się w dbanie o znajomość dzieł Gombrowicza. Uczestniczyła w happeningu zorganizowanym przez Janusza Palikota przeciwko przywróceniu do kanonu literatury lektur tylko fragmentów "Ferdydurke" w Lublinie w 2007 roku.

13.08.2007 LUBLIN PLAC LITEWSKI HAPPENING ZORGANIZOWANY PRZEZ JANUSZ PALIKOT I AKADEMIA JANUSZA PALIKOTA PRZECIWKO PRZYWROCENIU DO KANONU LEKTUR TYLKO FRAGMENTOW FERDYDURKE N/Z OD LEWEJ RITA GOMBROWICZ ZONA WITOLDA GOMBROWICZA I POSEL PO JANUSZ PALIKOT    FOT.RAFAL MICHALOWSKI / AGENCJA GAZETARafal Michalowski / AGENCJA GAZE

Jej starania zostały docenione: w 2007 roku, została wyróżniona tytułem honorowego obywatela Lublina. Mimo że sam pisarz nie znosił wszelkich tytułów, wdowa wzruszyła się takim honorem:

Ponieważ do końca życia nie powrócił do Polski, nigdy nie otrzymał takiego tytułu. Jestem zaskoczona i wzruszona. Jestem szczęśliwa, że pod koniec życia, nie mówiąc po polsku, stałam się częściowo Polką. Teraz jestem bliżej niego - czytamy E-teatr.pl.

Rity Gombrowicz nie mogło też zabraknąć na uroczystości nadania im. Witolda Gombrowicza Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Kielcach w 2009 roku.

09.10.2009 KIELCE , RITA GOMBROWICZ PODCZAS UROCZYSTOSCI NADANIA IM. WITOLDA GOMBROWICZA WOJEWODZKIEJ BIBLIOTECE PUBLICZNEJ .  FOT. PAWEL MALECKI / AGENCJA GAZETAFot. Pawel Malecki / Agencja Gazeta

Wydanie dosłownie wygrzebanego spod łóżka "Kronosa" to kolejny etap dbania o spuściznę jej męża. Rita Gombrowicz zapewnia, że nie chowa już żadnego asa w rękawie.

Już nic, naprawdę nic więcej nie chowam. Czytelnicy mogą spokojnie zająć się trawieniem "Kronosa", bo nic więcej nie będzie - zapewniła w rozmowie z Wiadomości.gazeta.pl
Więcej o:
Copyright © Agora SA